2016 yili arizi kazançlari
DÜNYA
GAZETESI 25.11.1016
Gelir
Vergisi Kanunumuz gelir kavramini tanimlamamistir. Ancak geliri yedi unsura
ayirarak ve bunlarin kapsamlarini belirleyerek, iktisat biliminin gelir
teorilerinden kaynak teorileri yaklasiminda sinirli bir gelir anlayisini
benimsemistir. Elbette ki, kanunla çizilen sinirin darligi veya genisligi
tartisma konusu yapilabilir. Ancak sinirlarin belirli olmasi, verginin
yasalligi ve hukuk güvenligi ilkeleri açisindan önem tasimaktadir.
Kanun,
geliri 7 türe ayirmis, ilk 6 türde belli üretim faktörlerinden veya
bilesiminden ve teorik olarak devamlilik arz edecek sekilde elde edilen
gelirlere yer vermis, 7. türde ise bu gelirlerin devamlilik arz etmeyecek
sekilde elde edilmesi halini “diger kazanç ve iratlar” basligi altinda “deger
artis kazanci” ve “arizi kazançlar” alt türlerine ayirarak vergi kapsamina
almistir. Biz bu yazimizda, bu alt gelir türlerinden “arizi kazançlar”i
aktarmak istiyoruz. Arizi kazançlar, kanunun 82. maddesinde tahdidi olarak
sayma suretiyle belirlenmistir. Bu maddeye göre arizi kazançlar sunlardir;
1. Arizi
olarak ticari muamelelerin icrasindan veya bu nitelikteki muamelelere
tavassuttan elde edilen kazançlar: Bu kapsamdaki gelirin özelligi, geçici bir
faaliyete dayanmasidir. Eger ticari muamelelerin yapilmasi veya aracilik
faaliyeti, devamlilik unsurunu içerirse veya bir ticari isletme boyutlarini
kapsayacak sekilde ifa edilirse, kazanç artik ticari kazanç kapsamina
girecektir. Bu kazanca örnek olarak, bir apartman kapicisinin bosalan bir
daireyi bir ihtiyaç sahibine veya emlâk komisyoncusuna haber vermek suretiyle
satisina veya kiralanmasina aracilik ederek, taraflardan veya birinden bir para
almasi halini gösterebiliriz (Hatta bu ödemeyi yapan taraf bir ticari isletme
ise, gider pusulasi imzalatmak suretiyle bu harcamasini gider olarak da
gösterebilir). Bu kapsamdaki kazançlar, “kazanç” olarak vergiye tabi oldugundan
bu kazancin elde edilmesi için yapilan ve 40. madde kapsaminda yer alan
giderlerin, matrahin hesabinda düsülmesi gerektigi inancindayiz.
2. Ticari
veya zirai bir isletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin
durdurulmasi veya terk edilmesi, henüz baslamamis olan böyle bir faaliyete hiç
girisilmemesi, ihale, artirma ve eksiltmelere istirak edilmemesi karsiliginda
elde edilen hasilat
3.
Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracilik hakkinin devri karsiliginda alinan
tazminatlar ile pestemalliklar (kiraciya ait tesisat ve mallarin tahliye ve
devri sirasinda kiralayan veya yeni kiraciya devrinde dogan kazançlar dahil).
4. Arizi
olarak yapilan serbest meslek faaliyetleri dolayisiyla tahsil edilen hasilat:
Burada da önemli olan faaliyetin arizi olarak yapilmis olmasidir. Faaliyetin
devamlilik göstermesi, kazancin arizi kazanç kapsaminda degil, serbest meslek
kazanci kapsaminda vergilendirilmesini gerektirir. Arizi serbest meslek
kazançlari da, normal serbest meslek kazanci gibi stopaja tabidir, ancak katma
deger vergisine konu olmazlar.
5. Gerçek
usulde vergiye tabi mükelleflerin terk ettikleri isleri ile ilgili olarak
sonradan elde ettikleri kazançlar : Burada önemli olan faaliyetin durdurulmasi
veya terk edilmesinden sonra, eski faaliyetle ilgili bir gelir elde
edilmesidir. Örnegin ticari faaliyet terk edilirken degersiz alacak yazilmis
veya süpheli alacak karsiligina konu edilmis bir alacagin sonradan tahsil
edilmesi, faaliyetini birakan bir avukatin geçmiste takip ettigi ve ücretini
tahsil edemedigi bir davanin ücretini tahsil etmesi yollariyla saglanan
kazançlar bu grupta vergilendirilmektedir. Yine ayni sekilde emlâk
komisyonculugu yapan ve bu arada komisyon ücretini ödememek için muvazaali
davranislarda bulunanlar aleyhine alacak davasi açtiktan sonra isini terk eden
bir kisinin, yillar sonra bu davalari kazanip tahsilat yapmasi halinde, bu
kazanci artik arizi kazanç olarak beyan etmesi gerekecektir. Nitekim bu son
örnekte idari anlayis da özelge bazinda bu sekilde olusmustur.
6. Dar
mükellefiyete tabi olanlarin Gelir Vergisi Kanunu’nun 45’inci maddede yazili
ulastirma islerini, bir baska anlatimla Türkiye ile yabanci memleketler
arasinda yaptiklari ulastirma islerinden elde ettikleri kazançlar.
Yukarida
(1), (2), (3) ve (4) numarada saydigimiz kazançlarin toplaminin 2016 yilinda 24
bin TL kismi gelir vergisinden istisnadir. Ancak bu istisnadan, söz konusu
bentler kapsaminda kalmakla birlikte, “henüz baslamamis olan ticari, zirai veya
mesleki bir faaliyete hiç girisilmemesi ile ihale, artirma ve eksiltmelere
istirak edilmemesi karsiliginda elde edilen kazançlar” yararlanamazlar. Bu
istisna arizi kazançlara, her bir bent itibariyle ayri ayri degil, topluca
nazara alinarak uygulanir.
Arizi
kazançlarin vergi matrahini olusturacak safi miktari, yukarida (1) numarada
aktardigimiz islerde satis bedelinden maliyet bedeli ve satis dolayisiyla
yapilan giderlerin, yukarida (2), (3), (4) ve (5) numarada aktardigimiz islerde
ise elde edilen hasilattan tevsik edilmek kaydiyla yapilan giderler indirilmesi
suretiyle hesaplanir.
Arizi
kazançlar da, diger gelirler gibi yillik beyanname ile beyan edilerek
vergilendirilir ve arizi kazançlar üzerinde –varsa- kesilmis vergiler de yillik
beyannamede çikan vergiden mahsup edilir.
Arizi
kazançlarda ayrica KDV hesaplanmaz.