Yabanci paralarin yil sonu degerlemesi

Dr. Veysi Sevig

ITO HABER / 12.12.2016

Vergi Usul Kanunu’nun üçüncü kitabi “Degerleme” ile ilgili hükümleri içermektedir (Madde 258-330). Degerleme, “kelime anlami ile ilgili belirli bir varliga deger belirlemeyi ifade eder. Vergi hukuku yönünden ise degerleme vergi matrahinin hesaplanmasiyla ilgili iktisadi kiymetlerin takdir ve tespitidir.”(X)

Vergi Usul Kanunu’nun 280’inci maddesi geregi olarak yabanci paralar borsa rayici ile degerlenir. Borsa rayicinin takarrüründe (olusumunda) muvazaa (yaniltma) oldugu anlasilirsa bu rayiç yerine alis bedeli esas alinir. Yabanci paranin borsada rayici yoksa degerlemeye uygulanacak kur Maliye Bakanligi’nca tespit olunur.

Bu madde hükmü yabanci para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkinda da caridir (geçerlidir). Bunlardan vadesi gelmemis senede bagli alacak ve borçlar bu kanunun 281 ve 285’inci maddeleri uyarinca degerleme günü kiymetine irca edilebilir (dönüstürülebilir). Ancak senette faiz oraninin yazili olmadigi durumlarda degerleme gününde geçerli olan Londra Bankalar Arasi Faiz Orani (LIBOR) esas alinir.

MEVDUAT VE KREDI SÖZLESMELERI

Ancak ayni kanunun 281’inci maddesi geregi olarak “Alacaklar mukayyet (kayitli) degerleriyle degerlenir. Mevduat veya kredi sözlesmelerine müstenit (dayali) alacaklar degerleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate alinir.

Vadesi gelmemis olan senede bagli alacaklar degerleme gününün kiymetine irca olunabilir. Bu takdirde, senette faiz nispeti açiklanmis ise bu nispet açiklanmamissa Cumhuriyet Merkez Bankasi’nin resmi iskonto haddi veya muamelelerinde uyguladiklari faiz haddi ile degerleme günü kiymetine irca ederler (dönüstürülür).”

Vergi Usul Kanunu’nun 281’inci maddesinde yer alan düzenleme geregi olarak mevduat veya kredi sözlesmeleri hariç diger yabanci para birimine bagli alacaklarin mukayyet (kayitli) degerleriyle dikkate alinmasi ve muhasebelestirilmesi gerekmektedir.

EFEKTIF VE DÖVIZ KURU

Bilindigi üzere Maliye Bakanligi’nin ilan ettigi kurlar efektif ve döviz kuru olarak farklilik göstermektedir. Bu uygulama ülkemizdeki bankacilik faaliyetlerinde nakit yabanci paranin efektif, bunun disindaki yabanci para cinsinden çek, poliçe, hazine bonosu, tahvil gibi belgelerle ödemenin yapilmasi halinde döviz olarak adlandirilmasindan kaynaklanmaktadir.

Uygulamada döviz alis kurlari nakit olmayan yabanci paralar için uygulanir. Buna göre degerlenecek yabanci paralarda, döviz olarak adlandirilan yabanci para cinsinden düzenlenen mektuplar, senetler ve diger kiymetli evraklardir. Dolayisiyla banka hesaplarinda tutulan yabanci paralar da alacak niteligi gösterdigi için döviz alis kuru ile degerlenir. “Döviz cinsinden alinan veya verilen avanslar gerçek bir borç veya alacaktan farksiz olup, yilsonunda Vergi Usul Kanunu’nun 280’inci maddesi uyarinca degerlemeye tabi tutularak olusan kur farkinin kurum kazancinin tespitinde gelir ya da gider olarak dikkate alinmasi gerekir.” (Danistay 4.D. E.No: 2010/4673, K.No:2011/297)

MALIYE BAKANLIGI’NIN ILANI

Diger yandan “Yurt disindan olan döviz cinsinden alacaklarin döviz bakiyeleri dikkate alinarak Maliye Bakanligi’nca belirlenerek ilan edilecek ilgili yilsonu döviz kurlarina göre kur degerlemesi islemine tabi tutulmasi gerekir. (Danistay 4. Dairesi E.No: 2010/8813, K.No: 2011/1352)

Maliye Bakanligi sadece yilsonu itibariyle esas alinmasi gereken kurlari ilan etmektedir. Bunun haricinde gerek dönem içindeki gerekse geçici vergilendirme dönemlerinin sonlarinda yapilan degerlemelerde, fiili kurun bulunmadigi durumlarda Merkez Bankasi’nca Resmi Gazete’de ilan edilen döviz alis kurlari esas alinmalidir. Fiili kurdan anlasilmasi gereken, bir mal aliminda isletmenin döviz kasasindan yaptigi ödeme esnasinda satici tarafindan uygulanan kurdur.

(X) Öztürk, Bünyamin “Dönemsonu Envanter ve Degerleme Islemleri”, Maliye ve Hukuk Yayinlari 2006 sf.7)

KÂR-ZARAR MUHASEBESI

Yabanci paralarin Maliye Bakanligi tarafindan ilan edilen kurlarla degerlenmesi sonucu, Türk Lirasi karsiliginda meydana gelen artis veya azalislarin kâr veya zarar hesabina intikal ettirilmesi gerekir. Yabanci paranin deger kazanmasi halinde “100-Kasa” hesabina borç, 646 kambiyo kârlari hesabina alacak kaydi yapilmasi gerekmektedir. Aksi halde ise “100-Kasa” hesabina alacak “656 Kambiyo Zararlari” hesabina borç yazilarak muhasebelestirilir. Baska bir anlatimla Kambiyo Kârlari hesabina yabanci paranin deger kazanmasi halinde; Kambiyo Zararlari hesabina da yabanci paranin deger kaybetmesi halinde kayit yapilir