Hakim ve bagli sirket olusumu

Dr. Veysi Sevig

Istanbul Ticarette 31 Temmuz 2017’de yayimlanmistir.

Türk Ticaret Kanunu’nun 195’inci maddesinin 1’inci fikrasinin (b) bendinde yapilan tanimlamaya göre, “bir ticaret sirketi diger bir ticaret sirketini, bir sözlesme geregince veya baska bir yolla hakimiyeti altinda tutabiliyorsa birinci sirket hakim, digeri bagli sirkettir. Bu sirketlerden en az birinin merkezi Türkiye’de ise Ticaret Kanunu’ndaki “sirketler toplulugu”na iliskin hükümler uygulanmaktadir.

Söz konusu kanunun 1’inci fikrasinin (a) bendine göre de bir ticaret sirketi diger bir ticaret sirketinin dogrudan veya dolayli olarak;

• Oy haklarinin çogunluguna sahipse veya,
• Sirket sözlesmesi uyarinca,
• Yönetim organinda karar alabilecek çogunlugu olusturan sayida üyenin seçimini saglayabilmek hakkina haizse veya diger pay sahipleri ya da ortaklarla birlikte oy haklarinin çogunlugunu olusturuyorsa,
• Kendi oy haklari yaninda bir sözlesmeye dayanarak, tek basina veya diger pay sahipleri ya da ortaklarla birlikte oy haklarinin çogunlugunu olusturuyorsa, bu sirket hakkinda da Ticaret Kanunu’ndaki sirketler topluluguna iliskin hükümler uygulanir.

Yukarida ön görülen haller disinda bir ticaret sirketinin baska bir ticaret sirketinin paylarinin çogunluguna veya onu yönetebilecek kararlari alabilecek miktarda paylara sahip bulunmasi halinde, bu durum birinci sirketin hâkimiyetinin varligina karinedir. Bu baglamda da “bir hakim sirketin, bir veya birkaç bagli sirket araciligiyla bir diger sirkete hakim olmasi dolayli hakimiyettir.” (TTK md:195,f:2,3)

Hakim sirkete dogrudan veya dolayli olarak bagli bulunan sirketler, onunla birlikte sirketler toplulugunu olusturur. Hakim sirketler ana, bagli sirketler, yavru sirketler konumundadir. (TTK Md.195/f.4)

Sirketler topluluguna iliskin hükümlerin uygulanmasinda “yönetim kurulu” terimi limitet sirketlerde müdürleri, sermayesi paylara bölünmüs komandit sirketler ile sahis sirketlerinde yöneticileri, diger tüzel kisiliklerde yönetim organini ve gerçek kisilerde gerçek kisinin kendisini ifade etmektedir.

Ticaret Sicili Yönetmeligi’nin 105’nci maddesinde ifade edildigi üzere TTK’nin 195/4’üncü maddesi anlaminda bir sirketler toplulugu, bir ticaret sirketiyle buna dogrudan veya dolayli olarak bagli bulunan en az iki ticaret sirketinden meydana gelir. Ticaret sirketi olmayan bir tesebbüs dogrudan veya dolayli olarak bagli bulunan ticaret sirketleri sayisinin ikiyi astigi durumlarda “sirketler toplulugu” meydana gelir ve tesebbüs toplulugun hakimi olur. Hakim sirket ana sirket, bagli sirketler ise yavru sirket konumundadir.

Ancak hakim sirket, hakimiyetini, bagli sirketi kayba ugratacak sekilde kullanamaz. (TTK md:202) Özellikle bagli sirketi is, varlik, fon, personel, alacak ve borç devri gibi hukuki islemler yapmaya, kârini azaltmaya ya da aktarmaya, mal varligini ayni veya kisisel nitelikte haklarla sinirlandirmaya; kefalet, garanti ve aval vermek gibi sorumluluklar yüklemeye, ödemelerde bulunmaya, hakli bir sebep olmaksizin tesislerini yenilememek, yatirimlarini kisitlamak, durdurmak gibi verimliligini ya da faaliyetlerini olumsuz etkileyen kararlar veya önlemler almaya yahut gelismesini saglayacak önlemleri almaktan kaçinmaya yöneltemez.

Bir ticaret sirketi bir sermaye sirketinin paylarinin ve oy haklarinin dogrudan veya dolayli olarak yüzde yüzüne sahipse, hakim sirketin yönetim kurulu toplulugun belirlenmis ve somut politikalarinin geregi olmak kosuluyla kaybina sebep verebilecek sonuçlar dogurabilecek nitelik tasisalar bile, bagli sirketin yönlendirilmesine ve yönetimine iliskin talimat verebilir.(TTK md:203) Bu durumda bagli sirketin organlari talimata uymak zorundadir. Ancak bagli sirketin ödeme gücünü açikça asan, varligini tehlikeye düsürebilecek olan veya önemli varliklarini kaybettirmesine yol açabilecek nitelik tasiyan talimat verilemez. (TTK, md:204)

Aralarinda dogrudan veya dolayli istirak iliskisi bulunmayan, bulunsa bile bu iliskiden bagimsiz ve soyutlanmis bir sekilde taraflardan birinin, sermaye sirketi olan digerinin yönetim organina hiçbir sarta bagli olmadan talimat verme yetkisini içeren sözlesmeler “hâkimiyet sözlesmesi” olarak, bagli sirketin genel kurulunca onaylanmasi ve sicile tescil ettirilmesi gerekmektedir. (T. Sicil Yönetmeligi, md:106/1-2)

Hâkimiyet sözlesmesi ile taraflar, birbirlerine karsi edim yükümlülügü altina girmektedirler. (Yanli, Veliye “Hâkimiyet Sözlesmeleri, Regesta, ITO yayini cilt 3, Sayi:1, sf:3-17)